“Je hoopt natuurlijk dat je met beleid ook daadwerkelijk de impact hebt die je beoogt.”

Er is al veel gezegd en gesproken over de noodzaak tot verandering. Hoe zie jij dat?

Net als in andere domeinen spelen ook in het landelijk gebied en binnen de landbouw grote opgaven. Denk aan klimaat, biodiversiteit en natuurherstel. Naast stikstof, hebben we te maken met grote uitdagingen op het gebied van water- en bodemkwaliteit. Daarbij heeft Nederland zich ook in verschillende verdragen Europees verbonden aan bijvoorbeeld de Vogel- en Habitatrichtlijnen, de Kaderrichtlijn Water, het Klimaatakkoord en de Greendeal. Heel Nederland hoort en ziet nu bijna dagelijks wat dit voor de boeren betekent. En veel boeren snappen dat verandering nodig is en dat dit grote impact heeft op hun bedrijf en daarmee op hun persoonlijk leven.

We moeten daarbij op zoek naar een landbouw die past binnen de ecologische grenzen en die ook economisch gezond is. Het belangrijkste is dat we daarbij een helder perspectief schetsen voor de landbouw in Nederland. De richting van dat perspectief is kringlooplandbouw, maar dit vraagt nog wel verdere inkleuring. Ja, ik begrijp heel goed dat de behoefte aan dat perspectief met concrete handvatten voor de boer heel groot is. En aan een overheid die daarin overtuigend en koersvast opereert. Kringlooplandbouw wil ik overigens niet te smal zien; ook andere vormen van verduurzaming in de landbouw sluiten goed aan op dit concept.

Welke verantwoordelijkheid voel jij vanuit beleid zelf?

Je hoopt natuurlijk dat je met beleid ook daadwerkelijk het verschil kan maken. Dat je de verandering naar een toekomstgerichte landbouw letterlijk ziet ontstaan, mede door de inzet van de overheid. Persoonlijk wil ik mij ervoor inzetten om de verbinding te blijven leggen tussen beleid en praktijk, bijvoorbeeld door veel boeren te spreken. Anders gezegd: Ik kan mijn werk op het ministerie pas goed doen, als ik begrijp wat de impact daarvan is in de praktijk, hoe het doorwerkt. Uiteraard in nauwe afstemming met onderzoekspartners. Andersom is het mijn taak om uit te leggen hoe de overheid werkt, welke speelruimte er is (bijvoorbeeld juridisch) en met welke belangen we nog meer rekening moeten houden.  

Zo willen we doorbreken dat we teveel via afzonderlijke beleidsdossiers blijven sturen; we willen af van versnippering van instrumenten en definities die je op verschillende manieren kunt uitleggen. We zoeken naar een gemeenschappelijke taal met heldere doelen. Wens is om ondernemers meer ruimte te bieden om zelf te bepalen hoe zij die doelen willen realiseren. We noemen dat doelsturing.

Waarom leggen jullie zoveel nadruk op Kritische Prestatie Indicatoren voor kringlooplandbouw (KPI-k)?

Met de KPI-aanpak brengen we werelden letterlijk samen. Die van de overheid, de agrarisch ondernemer en de markt. Er is een gedeeld belang, want de overheid kan haar doelen inbrengen die we vertalen naar te behalen prestaties op bedrijfsniveau. Daarmee wordt het handzaam voor de boer om zijn of haar bedrijfsvoering daar op te richten. Zo kan de boer toewerken naar het leveren van concrete duurzaamheidsprestaties. Met een goede ‘cijferlijst’ op duurzaamheid kan de boer worden beloond, vanuit de markt en door de overheid. Zo kan er ook een combinatie ontstaan van private en publieke financiering om boeren structureel te belonen voor geleverde prestaties. Dat kan financieel zijn, of bijvoorbeeld met vrijstellingen bij vergunningverlening of voorrang bij regelingen. Het is belangrijk dat zo’n aanpak loont, dat er een haalbaar en aantrekkelijk verdienmodel onder ligt. Daarmee slaan we twee vliegen in 1 klap. In de praktijk zien we al mooie voorbeelden ontstaan hoe het kan werken. Daar willen we op voortbouwen.

Inzet is dat de KPI-aanpak breed toepasbaar wordt voor alle landbouwsectoren. Om daar praktijkervaring mee op te doen, werken we in het project met een kleine 20 pilotgebieden in verschillende sectoren die de KPI-set testen, zoals in de akkerbouw, fruitteelt en melkveehouderij.

Hoe ver zijn jullie met de ontwikkeling van de KPI-aanpak voor kringlooplandbouw?

Er ligt een eerste compacte kernset van 14 KPI’s. Die wordt op dit moment verder uitgewerkt, wetenschappelijk onderbouwd en in de praktijk getest. Voor toepassing in de melkveehouderij en de akkerbouw zijn we al heel ver met de KPI’s, maar voor andere sectoren is er nog veel werk te verzetten.

Een belangrijke voorwaarde voor doorontwikkeling is het bouwen van een goede data-infrastructuur waarbinnen gegevens kunnen worden uitgewisseld en geanalyseerd. Er wordt op dit moment gebouwd aan een zogenaamd KPI-dashboard waarop de boer kan aflezen hoe hij of zij scoort op duurzaamheid. Het is daarvoor belangrijk dat ‘onder de motorkap’ relevante bedrijfsgegevens beschikbaar zijn en tegelijk goed worden beschermd.

Hoe wordt de inzet op KPI-K verankerd binnen LNV?

De KPI-aanpak is een belangrijk instrument in de uitvoering van het beleid voor kringlooplandbouw. Maar voor een goede worteling van de projectresultaten is wel meer nodig. Denk aan ondersteunend beleid en wetgeving rond mest, klimaat en waterkwaliteit. Afspraken met ketenpartijen. Of regelingen en instrumenten voor advies en omschakeling naar een duurzame landbouw. En vergeet niet de gebiedsprocessen die worden opgestart in het kader van het Nationaal Programma Landelijk Gebied. Binnen een sterk gebiedsproces kunnen gebiedspartijen en boeren onderling elkaar aanmoedigen om met de KPI-aanpak aan de slag te gaan.
Tot slot noem ik het Gemeenschappelijk landbouwbeleid waar kansen liggen om Europese middelen via de KPI-aanpak in te zetten voor het financieren van duurzaamheidsprestaties. Er is vanuit het ministerie veel inzet nodig om al deze trajecten en programma’s goed op elkaar aan te laten sluiten.

Om de uitvoering van het KPI-project kracht bij te zetten hebben we de hulp ingeroepen van een breed onderzoeksconsortium dat ons helpt bij zowel de inhoudelijke onderbouwing als bij de begeleiding van de pilots en het maken van concrete producten zoals het KPI-dashboard. Zo werken we met onderzoek en praktijk hand in hand aan de verdere doorontwikkeling van een veelbelovende aanpak.