BoerenKPI heeft tot doel om een gemeenschappelijke duurzaamheidstaal te ontwikkelen gebaseerd op bestaande initiatieven in publiek private samenwerkingen. Het project is gefinancierd door het ministerie van LNV en staat ook wel bekend als ‘KPI-K’ of ‘KPI-kringloop’. Er wordt gewerkt aan het ontwikkelen van een systematiek om de duurzaamheid van boerenbedrijven te bepalen. De basis is een set van meerdere Kritische Prestatie Indicatoren, die samen een maatlat vormen die stuurt op duurzaamheidsdoelen ten aanzien van bodem, water, klimaat, biodiversiteit en dierenwelzijn

Met een 'samengestelde maatlat' voor duurzaamheid is zichtbaar wat boeren bijdragen aan duurzaamheid. Ook helpt het boeren om doelbewust via de bedrijfsvoering richting méér duurzaamheid te sturen. Voor anderen -zowel publieke als private partijen- wordt het mogelijk om boeren daarvoor te waarderen en te belonen.

Doelsturing is een langgekoesterde wens van de landbouwsector. Begrijpelijk, want we lopen vast in het sturen via verboden en voorschriften: die zijn te star om boerenvakmanschap ruimte te gunnen. Het probleem met doelsturing wás altijd het niet kunnen volgen van de tussentijdse voortgang. Door systematisch te monitoren op basis van een set goede KPIs, komt doelsturing wellicht binnen bereik.

Iedereen wil duurzame landbouw, maar er is discussie over wat duurzaam is. Er zijn meerdere wegen naar duurzaamheid: intensief of extensief, weinig verliezen of maximale kringloop, met focus op dierenwelzijn of juist op CO2 reductie. De set KPIs ('kernset KPI-k', zie https://wiki.groenkennisnet.nl/space/kpikll, werk in uitvoering) biedt een integraal afwegingskader, waarin de belangrijkste doelen voor klimaat, water, bodem en biodiversiteit samen komen. De samenhang is daarbij belangrijk. Een boerenbedrijf hoeft niet in alle aspecten uit te blinken, maar moet wel op alle aspecten binnen een redelijke grens blijven. Zo sturen we op duurzaamheid met keuzevrijheden maar zónder afwentelingen -naar later, naar elders of naar andere aspecten van duurzaamheid- en mét oog voor maatschappelijke wensen.

Omdat duurzaamheid veel aspecten heeft, die elkaar onderling beïnvloeden. Van sommige aspecten is al bekend hoe je die kunt meten, van andere staat dat nog in de kinderschoenen. Belangrijk is ook welke data je gebruikt? Op welk detailniveau zit je? Hoe zijn data geborgd? Daarnaast spelen er verschillende belangen achter verschillende meeteenheden. Meet je bijvoorbeeld CO2 per liter melk of per ha? Een integrale benadering is nodig, waar alle aspecten in samenhang worden bekeken. Met een samengestelde maatlat is het voor boeren mogelijk om richting duurzaamheid te sturen, en voor anderen om boeren daarvoor te waarderen en te belonen.

Binnen BoerenKPI (=KPI-kringlooplandbouw) gaat het om KPI’s, indicatoren, die iets zeggen over prestaties van boeren ten aanzien van de duurzame doelen bodem, water, klimaat, biodiversiteit en dierenwelzijn. De precieze indicatoren kun je vinden in de wiki van Groen Kennisnet.

Drempelwaarden kunnen verschillend zijn per gebied, bodemsoort, klimaat of sector, en worden in de toekomst door de overheid gesteld. Streefwaarden zijn nog verschillender; per beloningsinstrument en per beloner. Drempel- en streefwaardes moeten uiteindelijk zo gesteld worden dat doelen gehaald worden, verbetering zichtbaar wordt. Een streefwaarde voor bijvoorbeeld ammoniakemissie die gelijk is aan het huidige Nederlandse gemiddelde heeft weinig zin.

Ja en nee. Ja, want de integrale set KPIs ('kernset KPI-k', zie https://wiki.groenkennisnet.nl/space/kpikll, werk in uitvoering) biedt een integraal afwegingskader, waarin zoveel mogelijk aspecten van duurzaamheid in samenhang in beeld komen. Zo sturen we op duurzaamheid met keuzevrijheden maar zónder afwentelingen (naar later, naar elders of naar andere aspecten van duurzaamheid) en mét oog voor maatschappelijke wensen. Nee, want het is tenslotte een onderzoeksproject: de uitkomsten staan nog niet vast. Bovendien zijn nog niet alle KPIs al definitef vastgesteld. Zo is voor meerdere KPIs een ontwikkelrichting aangegeven. En misschien kunnen we wel met minder KPIs toe, dan vallen er nog af. Onderzoek en de praktijkpilots moeten dit uitwijzen.

Hoewel er veel projecten lopen met sensoren en meetnetten, is het meten van emissies en duurzaamheidsprestaties op dit moment nog lang niet uitontwikkeld. De uitkomsten zijn te wisselend, niet te vergelijken tussen verschillende systemen of merken, en niet te borgen. Bovendien willen we prestaties meten van het hele bedrijf, en niet alleen van één sensorlocatie. Ook is het niet de bedoeling dure hardware op bedrijfsnivo verplicht te stellen met als enige doel monitoring. Dat geld steken we liever in duurzaamheid. Toch hebben sensoren en metingen een nuttige functie. Bijvoorbeeld om als boer op te sturen.

Voor duurzaamheidsmonitoring onderscheiden we tenminste vier soorten inputs voor landbouw: krachtvoer van overzee, kunstmest, ‘middelen’ (zoals gewasbescherming of antibiotica), en fossiele brandstoffen. Als je die vier op inputnivo registreert, dan meet je toch ook in welke mate het boerenbedrijf goed scoort op kringlooplandbouw? Dat is misschien zo, maar met de KPI-set willen we nog dichterbij bij het daadwerkelijke doel komen, bijvoorbeeld reductie van broeikasgasemissies of ammoniak. En als het goed is stuurt de kernset van KPI’s wel degelijk op minder inputs. Maar de reductie van inputs is minder goed te koppelen aan specifieke resultaten op het gebied van biodiversiteit, natuur-, bodem-, water- en luchtkwaliteit en klimaat. De KPI-systematiek is juist hiervoor ontwikkeld.

Verduurzamen van een boerenbedrijf kost geld, bijvoorbeeld omdat een investering nodig is, of een boer iets moet doen of juist iets moet laten. Soms is er ook sprake van gederfde inkomsten door mindere productie of een ruimer bouwplan. In toenemende mate begrijpt de maatschappij dat het nodig is boeren te waarderen en stimuleren om verduurzaming te laten slagen. Waardering kan door voordelen te bieden, bijvoorbeeld in de vorm van vrijstellingen, ondernemersruimte, vergunningen of toegang tot land. Het kan ook financieel. Behalve via een meerprijs voor duurzaam geproduceerde producten (dus via de markt en consument), kan dat ook door duurzame prestaties op zichzelf aan te bieden. Afnemers van deze ecosysteemdiensten kunnen overheden zijn maar ook bedrijven of bijvoorbeeld NGOs of stichtingen. Om waardering mogelijk te maken is het nodig duurzame prestaties goed in beeld te brengen, dat kan met BoerenKPI. Hoe meer partijen gebruik maken van dezelfde BoerenKPI basissystematiek, hoe makkelijker het wordt om beloning en waardering te stapelen en hoe lager de systeemkosten.

In toenemende mate begrijpt de maatschappij dat het nodig is boeren te waarderen en stimuleren om verduurzaming laten slagen. Waardering kan door voordelen te bieden, bv in de vorm van vrijstellingen, ondernemersruimte, vergunningen of toegang tot land of een afzetmarkt. Het kan ook financieel. Voor de toekomst willen we dat de kernset KPIs van BoerenKPI een universele 'taal' of raamwerk is, waarbinnen verschillende 'beloners' (publiek en privaat) hun eigen instrumenten kunnen hanteren, op basis van dezelfde KPIs. Waarden waarbij overgegaan wordt tot beloning, kunnen per beloner verschillen. BoerenKPI heeft geen landelijke beloningsregeling, per pilot verschilt het of er al beloningen mogelijk zijn.

Het ministerie van Landbouw (LNV) financiert het landelijke project. Veel van de pilots hebben ook nog financiering vanuit andere partijen, zoals de provincies. De uitvoering van het onderzoeksproject is in handen van een groep van kennisinstellingen, zowel Wageningen University & Research als adviesbureaus.

Op dit moment niet, maar in de toekomst is dit niet ondenkbaar. Stikstof is één aspect van duurzaamheid, als je alleen op stikstof focust zouden andere aspecten uit de bocht kunnen vliegen. BoerenKPI kijkt naar zowel de mineralenkringlopen van stikstof, fosfor en koolstof, als naar zaken als bodemkwaliteit en natuur. Ammoniakemissie is een van de KPI's. De KPI-systematiek wordt in de pilotgebieden getoetst, onder andere op bruikbaarheid als beleidsinstrument voor reductiedoelen.

De ecoregelingen werken aan dezelfde doelen, en op basis van hetzelfde principe dat een boerenbedrijf via duurzame prestaties bijdraagt aan duurzaamheid en in ruil daarvoor gewaardeerd wordt. De ecoregelingen zijn op dit moment nog maatregel-gebaseerd, maar een grote inzet op ecoregelingen zal moeten leiden tot een goede KPI-score. Beide aanpakken versterken elkaar en kunnen prima naast elkaar gebruikt worden. Dit testen we in een gezamenlijke pilot met Boerennatuur en de collectieven.

De (afrekenbare) stoffenbalans is een idee waarbij boerenbedrijven een aan- en afvoeradministratie van mineralen zoals stikstof en fosfor bijhouden. Het lijkt op de Minas mineralenboekhouding van vroeger. Het idee is dat een stoffenbalans kan dienen als instrument om verliezen naar het milieu te beperken en kan worden gebruikt door de overheid voor bedrijfsspecifieke verantwoording. In de KPI-kernset zijn ook mineralenbalansen en emissies opgenomen. Deze worden aangevuld met KPI's op andere thema's zoals bodem, gewasbescherming en biodiversiteit.

De biodiversiteitsmonitors zijn op dezelfde leest geschoeid als BoerenKPI. Waar mogelijk worden de KPI's uit de Biodiversiteitsmonitors gebruikt. De overheid toetst met BoerenKPI of de ervaringen van de biodiversiteitsmonitors ook als generiek overheidsraamwerk kunnen dienen. Een uitdaging is dat het voor álle landbouwsectoren moet werken en alle relevante duurzaamheidsdoelen moet afdekken.

Duurzaamheidsschemas in de zuivel zijn pioniers in de KPI-aanpak. De overheid toetst met BoerenKPI of de ervaringen uit de zuivel ook als generiek overheidsraamwerk kunnen dienen. Een uitdaging is dat het voor álle landbouwsectoren moet werken en alle relevante duurzaamheidsdoelen moet afdekken.

Het NPLG gaat over dezelfde doelen rond natuur, stikstof, water en klimaat. In de gebiedsprogramma’s leggen provincies vast hoe ze deze doelen gaan halen. Het is aan de provincies om uitvoering te geven.

Biologisch is goed omschreven en heeft een meerwaarde in de markt. Er gelden beperkingen met betrekking tot input als kunstmest, krachtvoer en chemie. Het is een methode die gebaseerd is op maatregelen en beperkingen, en niet op prestaties. Een biologisch bedrijf zal op een aantal KPI’s goed scoren. Maar het is niet zo dat biologisch automatisch op alle KPI’s goed scoort. Het kan voorkomen dat een biologisch bedrijf zelfs hogere emissies veroorzaakt dan een gangbaar, of grotere verliezen naar het milieu. Hoger brandstofgebruik door vaker mechanisch wieden, komt ook vaak voor, daar staat lager middelengebruik tegenover. Wat vinden we belangrijker? Het BoerenKPI raamwerk gaat helpen om deze vragen te bespreken.

Er zijn veel duurzaamheidsprojecten in de landbouw. Regenerative agriculture lijkt internationaal aan belang te winnen, maar de term is vooralsnog niet goed omschreven. Net als bij biologisch is het gebaseerd op maatregelen en beperkingen, en niet op prestaties.

Het werken met prestatie-indicatoren waarmee je de voortgang richting een doel in kaart brengt is in de mode. Daarom kun je allerlei verschillende KPI’s tegenkomen. Voor het doel ‘duurzame landbouw’ streven we naar een universele standaard: de kernset KPIs. De set KPIs ('kernset KPI-k', zie https://wiki.groenkennisnet.nl/space/kpikll, werk in uitvoering) biedt een integraal afwegingskader, waarin zoveel mogelijk aspecten van duurzaamheid in samenhang in beeld komen. Een boerenbedrijf hoeft niet in alle aspecten uit te blinken, maar moet wel op alle aspecten binnen een redelijke grens blijven. Zo sturen we op duurzaamheid met keuzevrijheden maar zónder afwentelingen -naar later, naar elders of naar andere aspecten van duurzaamheid- en mét oog voor maatschappelijke wensen.

De financiering die nodig is voor duurzame landbouw is immens. Er is geld nodig om eenmalige verandering van bedrijfsvoeringen te financieren, en er is geld nodig om ook op de lange termijn duurzame diensten door boeren, ieder jaar (of langere contractperiode) opnieuw, te kunnen betalen. Veel spelers willen duurzame landbouw, maar geen enkele speler alléén kan dit betalen. Met BoerenKPI bieden we een raamwerk waarbinnen alle spelers dezelfde kant op kunnen werken en dus ook mee kunnen financieren. Zo kan geld uit GLB, uit de keten, uit nationale en gebiedsregelingen, van banken en grondeigenaren, of uit particuliere fondsen, ingezet worden voor duurzame landbouw, terwijl deze partijen wel aan hun eigen verantwoordingsverplichtingen kunnen voldoen. 'Stapelen van beloningen' noemen we dit. Het is de reden dat het BoerenKPI-project met veel partijen in gesprek is.

Het project heeft nu 14 pilots, gebieden of groepen bedrijven in praktijksituaties waar de systematiek getoetst wordt. In sommige gebieden kunt u nog mee doen. Kijk bij de ‘pilots’ en op https://www.boerenkpi.nl/doe-mee

Nee. Alles in het project is gericht op een stimulerende aanpak waar boeren vrijwillig aan mee doen: heldere doelen, koplopers in het licht zetten, belonen voor prestaties. Stáát het ‘integrale afwegingskader’ voor duurzaamheid eenmaal, en blijkt het te werken, dan is het denkbaar dat binnen datzelfde raamwerk ook andere soorten beleidsinstrumenten komen, zoals vrijstellingen en mogelijk meer beperkende instrumenten. Hoewel het aannemelijk is dat er ooit ook sanctionerende instrumenten zullen komen, is specifiek maatwerk op basis van prestaties wellicht te verkiezen boven het alternatief van generieke voorschriften.

Nee, dit is nog in een onderzoeksfase. Het zou wel die kant op kunnen gaan: In Kamerbrieven én in het landbouwakkoord praat men over stoffenbalans, doelsturing en ook over KPIs. Dat biedt nog geen garanties. Maar hoe dan ook lijkt het verstandig om als boer onderbouwd iets te kunnen zeggen over je duurzaamheidsprestaties.

Idealiter natuurlijk wèl. Dan kunnen strikte drempelwaarden in de plaats komen van mestwetgeving en kalendervoorschriften. In de praktijk wordt het voorlopig én-én: de regels als minimum en een stimulerend pakket voor wie het beter doet. Scoor je goed met je KPI’s?; dan is het denkbaar dat er bepaalde vrijstellingen volgen. Vanuit de overheid is er nu nog geen duidelijke lijn hoe KPI's ingezet zullen worden. Het onderzoeksproject moet helpen vraagstukken op te lossen, zoals rond datakoppelingen en borging.

Vanuit de zuivelketen is veel ervaring met diverse duurzaamheidsschemas. In provincies Drenthe en Brabant wordt deze integrale duurzaamheids-systematiek al gebruikt met honderden deelnemende boeren. Ook de Biodiversiteitsmonitors zijn op dezelfde leest geschoeid. De GLB-Ecoregelingen werken aan dezelfde doelen en hanteren een aantal dezelfde principes, al zijn die maatregel-gebaseerd.